Dementie: doodsoorzaak 1

Dementie is door de dubbele vergrijzing een groeiend gezondheidsprobleem voor onze samenleving. In Nederland zijn er volgens Alzheimer Nederland op dit moment ongeveer 270.000 mensen met dementie en dit aantal zal in de toekomst oplopen tot 690.000 mensen in 2055 (2,5 x meer). Direct of indirect: iedereen in Nederland zal vroeg of laat met dementie te maken krijgen. In Nederland bedroegen de directe zorgkosten van dementie in 2011 ruim 5 miljard euro (bron: RIVM Kosten van Ziekten Database, 2013). Dit komt overeen met ongeveer 5,3% van de totale gezondheidskosten en is hoger dan de kosten voor andere ziektebeelden zoals kanker, hartziekten en beroerte. Deze zorgkosten zullen in de komende decennia alleen maar toenemen door de stijgende aantallen van dementie en hun mantelzorgers die zwaar belast of zelfs overbelast zijn.

Er is geen behandeling

Vooralsnog is er geen behandeling voor dementie. Er zijn inmiddels miljarden euro’s in onderzoek naar een medicijn voor dementie gestoken en dit heeft tot op heden helaas niets opgeleverd (zie o.a. Mangialashe, e.a. The Lancet 2010). Zo werden er onlangs opnieuw negatieve bevindingen uit twee grote medicijnstudies gerapporteerd (solanezumab, leuco-methylthioninium bis). Deze medicijnen waren gericht tegen twee eiwitten, bèta amyloïd en tau, die geassocieerd worden met de ziekte van Alzheimer. De verwachting is dat er op korte termijn geen nieuwe geneesmiddelen beschikbaar zullen komen die de aandoening causaal kunnen behandelen.

Preventie noodzakelijk

Aangezien causale behandeling niet of nauwelijks mogelijk is, wordt er steeds meer ingezet op de preventie van dementie. Recent onderzoek heeft aangetoond dat 7 veranderbare risicofactoren (diabetes, hypertensie, obesitas, onvoldoende lichaamsbeweging, depressie, roken, laag opleidingsniveau) samen verantwoordelijk zijn voor liefst 30% van het aantal gevallen van dementie wereldwijd.

Een grote Scandinavische studie heeft onlangs laten zien dat mensen die 2 jaar lang een programma gericht op voeding, beweging, cognitieve training en vasculair risicomanagement volgden, beter gingen presteren op cognitieve testen dan mensen die alleen een algemeen gezondheidsadvies kregen. Het wordt dan ook steeds duidelijker dat preventie in de vorm van risicoreductie haalbaar en zinvol is, zeker wanneer vroeg in het leven gekozen wordt voor een gezonde leefstijl.

Groot Europees onderzoek 

De afgelopen 3 jaar was het Alzheimer Centrum Limburg partner in een groot Europees project (FP7 programma IN-MINDD) op het gebied van dementie preventie. Het doel van dit project was om mensen van middelbare leeftijd bewuster te maken dat zij zelf iets aan het behoud van hun hersengezondheid (en hiermee hun risico op dementie) kunnen doen.

12 risicofactoren

Onderzoekers van het Alzheimer Centrum Limburg hebben op basis van de literatuur een eenvoudige test ontwikkeld, genaamd 'LIBRA'. Hiermee kan de actuele gezondheidstoestand van individuele personen gericht op hersengezondheid op een wetenschappelijk verantwoorde manier in kaart worden gebracht. LIBRA is de Engelse afkorting van ‘LIfestyle for BRAin Health’ (leefstijl voor een gezond brein). LIBRA bestaat uit de twaalf modificeerbare factoren die aangepakt kunnen worden door middel van veranderingen in de leefstijl: alcoholgebruik, lichaamsbeweging, cholesterol, stemming, hoge bloeddruk, voeding, mentale stimulatie, obesitas (ernstig overgewicht), roken, hart- en vaatziekten, diabetes (suikerziekte) en chronische nierziekte. LIBRA laat zien waar er ruimte is voor verbetering om het persoonlijke risico op dementie terug te dringen. Met andere woorden, het laat je jouw eigen potentieel zien om dementie tegen te gaan. 

MijnBreincoach app & campagne

In opdracht en in samenwerking met het Alzheimer Centrum Limburg is de MijnBreincoach app ontwikkeld die gebruikt kan worden om leefstijlverandering daadwerkelijk tot stand te brengen en vol te houden. De MijnBreincoach app geeft je inzicht in je persoonlijk gezondheidsprofiel (gebaseerd op de LIBRA score), en helpt je vervolgens om kleine en haalbare stappen te zetten naar een gezondere leefstijl en daarmee gezondere hersenen.

Verder zijn er middelen (waaronder deze website) gemaakt om de bewustwording dat je zelf iets kan doen om de kans op dementie te verkleinen zoveel mogelijk in onze provincie zichtbaar te maken.

Ambitieus zijn in dementiepreventie!

Betere voorlichting over de gezondheidswinst via het terugdringen van het risico en training van zorgprofessionals moet onderdeel uitmaken van een nationale strategie rondom dementiepreventie, vergelijkbaar met eerdere nationale campagnes om de preventie van hart- en vaatziekten serieus aan te pakken. Een advies dat inmiddels breed wordt onderschreven door dementieonderzoekers, die onlangs in een artikel in het toonaangevende tijdschrift The Lancet opriepen om 'ambitieus te zijn als het gaat om dementiepreventie'.

Risicoreductie van dementie zal leiden tot:

• een reductie van ziektelast en zorg-gerelateerde kosten doordat op termijn de prevalentie van dementie afneemt;
• een toename in levensverwachting en gezondheidsstatus waardoor men eveneens langer aan het werk blijft;
• een reductie in zorgkosten van ziektebeelden die geassocieerd zijn met het risico op dementie zoals beroerte, hartziekten, obesitas en depressie.

Hoe ze dat in het buitenland doen? 

In het Verenigd Koninkrijk heeft premier Theresa May dementie inmiddels als topprioriteit beschreven en noemt het een van de grootste uitdagingen voor het nationale gezondheidszorgsysteem. Preventie van dementie is eveneens opgenomen in het vijfjarenplan van National Health Service (NHS). Daarnaast heeft overheidsinstantie Public Health England opgeroepen om risicoreductie van dementie nationaal op de kaart te zetten. Dementie is daarom ook opgenomen in de nationale gezondheidszorgrichtlijnen en omvat het advies om te stoppen met roken, meer te bewegen, alcoholconsumptie te minderen, gezond te eten en gewicht te verliezen in het geval van overgewicht.

Tijdens de NHS Health Check, een Brits initiatief om minimaal een keer per 5 jaar samen met de huisarts stil te staan bij de eigen gezondheid (voor personen tussen de 40 en 74 jaar) wordt tijdens het consult het onderwerp dementie ter sprake gebracht en wordt gekeken hoe de leefstijl positief kan worden beïnvloed om zodoende het dementierisico te reduceren. Daarnaast is Public Health England (tevens adviseur van MijnBreincoach), in samenwerking met lokale organisaties, een campagne gestart om mensen tussen de 40 en 60 jaar te motiveren om hun leefstijl aan te passen en het onderwerp dementie zo vaak mogelijk onder de aandacht te brengen in deze doelgroep, onder de naam Health matters.

In Australië heeft de overheid onlangs 200 miljoen Australische dollar beschikbaar gesteld voor onderzoek naar dementie. Een groot deel van dit geld wordt geïnvesteerd in onderzoeksprojecten gericht op de preventie van dementie. Bijvoorbeeld, in de Maintain your brain studie (6,5 miljoen dollar) worden 18.000 mensen geworven om de effectiviteit van een e-health applicatie gericht op risicoreductie te testen.

50% weet slechts dat je zélf iets kunt doen 

Vragenlijstonderzoek in Australië en het Verenigd Koninkrijk laat zien dat slechts 1 op de 2 mensen weet dat het risico op dementie te beïnvloeden valt en welke factoren er toe doen. Interviews met deelnemers vanuit het IN-MINDD project schetst een vergelijkbaar beeld in Nederland. Het merendeel van de deelnemers aan deze studie (leeftijd 40-60 jaar) was niet op de hoogte van een relatie tussen de bovengenoemde leefstijlfactoren en het risico op dementie. Daarnaast was een groot gedeelte van de deelnemende huisartsen en praktijkondersteuners zich niet bewust van het bestaan van dit verband.

Literatuurlijst

De relevante literatuurlijst vind je hier.